بسم الله الرحمن الرحیم
1
در اولین آیه قرآن، خداوند وقتی خودش را معرفی می کند، از دو صفت از صفاتش پرده بر می دارد که نشان از رحمت اش دارد: «الرّحمن» و «الرّحیم».
واژه «رحمن» در مقام مبالغه است و بر کثرت و بسیاری رحمت دلالت دارد و «رحیم» صفت مشبهه است و بر ثبات و بقاء رحمت تاکید می کند.
در اولین آیه قرآن، با خدایی رو به رو هستیم که رحمت اش گسترده و همیشگی است. خدا در اولین آشنایی خودش را با رحمت اش به ما معرفی کرده است: «بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ»
2
رحمت خدای ما، عام است؛ یعنی شامل همه می شود، چه مسلمان و چه مسیحی و یهودی و گبر و کافر!
باید در این مسئله دقت کنیم که عام بودن رحمت خدا تا چه میزان است؟! در روایت داریم که روز قیامت، هنگامی که خداوند رحمت اش را بگستراند، گستردگی رحمت او تا این حدّ است که حتی شیطان هم به طمع می افتد تا داخل در رحمت رحیمیّه خداوند گردد!
او خودش را با این رحمت معرفی می سازد: «بسم الله الرحمن الرحیم»...
______________________
قال الصادق علیه السلام: إذا کانَ یَوْمُ الْقِیامَةِ نَشَرَ اللّهُ تَبارَک وَتَعالى رَحْمَتَهُ حَتّى یَطْمَعَ إبْلیسُ فى رَحْمَتِهِ.
-بحارالانوار - ج2 ص 287 باب 14 حدیث 1
-امالی صدوق - ص 205 - ح2
3
دو صفت الهی در «بسم الله» یعنی «رحمن» و «رحیم»، هر دو بر رحمت خداوند تکیه دارند. در تفاوت این دو باید گفت که در روایت آمده است: رحمن به رحمت خداوند برای تمام مخلوقات اشاره می کند و رحیم آن رحمتی است که مخصوص مومنین می باشد.*
البته حضرت مسیح تفسیر دیگری از این دو صفت دارد و می فرماید: رحمن، رحمتگر در دنیاست و رحیم، رحمتگر در آخرت.**
_________________________
* قال صادق علیه السلام:الرحمن، بجمیع خلقه والرحیم بالمؤمنین خاصه.
- کافی / ج1 / ص 114 / ح1
** قال عیسی علیه السلام: الرحمن، رحمان الدنیا، و الرحیم رحیم الآخره.
- التبیان فی تفسیر القرآن / ج 1 / ص 29
4
یهودی ها از رسول الله خواستند خدایش را به آنان معرفی کند. رسول الله سه روز صبر نمودند تا اینکه آیات سوره توحید نازل شد: «او خداى یکتاست * خداى بی نیاز * نزاده، و زاییده نشده است * و هیچ کس همانند و همتاى او نمى باشد».*
_________________________
* سوره اخلاص (توحید) : قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ ﴿١﴾ اللَّهُ الصَّمَدُ ﴿٢﴾ لَمْ یَلِدْ وَلَمْ یُولَدْ ﴿٣﴾ وَلَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُوًا أَحَدٌ ﴿٤﴾
خدا یکی است؛ «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ». خدایی غیر از خدای یگانه وجود ندارد.