انسان معاصر | نوشته های علی صفدری در زمینه ادیان، ملل و انسانها

     در «دُرج عقیق» آمده است:

     میان مرحوم آیت الله سید عبدالاعلی سبزواری و آیت الله خویی رابطه صمیمی و دوستانه حاکم بود. آیت الله خویی به ایشان علاقه ویژه ای داشت. مرحوم سید محمد فرزند ارشد ایشان نقل می کند که با پدرم به نزد آیت الله خویی رفتیم، آیت الله سید ابوالقاسم خویی به پدرم گفت: می دانم سیگار و چپق برایم ضرر دارد، اما اگر نکشم علمم را از دست می دهم و مطالب علمی را فراموش می کنم، به نظر شما چه کنم؟ پدرم در پاسخ ایشان فرمود: بر شما واجب است که سیگار و چپق بکشید، زیرا اگر نکشید علمتان را از دست می دهید و این خسارت سنگین تر است.

     برای ما که حوزه نجف را درک نکرده ایم و بزرگان و آیات آن دیار را ندیده ایم؛ همیشه حسرتی در دلمان باقی است. شاید اگر ما از چشمه جوشان مرحوم آیت الله العظمی خویی سیراب می شدیم، امروز قدری التیام داشتیم، اما صدها حیف. برای اکثر طلبه های نسل و دوران ما که آقای خویی را ندیده ایم، این درک نکردن همیشه یک حسرت در دلمان بر جای گذاشته که حتی با حضور در درس شاگردان ایشان نیز بهبود نیافته و نمی یابد.

     مرحوم آیت الله العظمی سید ابوالقاسم خویی؛ ابرمرد قرن اخیر شیعه است که با عمر پربرکت نزدیک به یک قرن توانست اثری شگرف بر حوزه های علمیه و علوم دینی داشته باشد. او نه فقط فقیه و اصولی؛ نه تنها رجالی و مفسر؛ و نه یک عارف گوشه گیر بود؛ او همه چیز بود و در بین همه بود و خدایی بود. نسل طلبه های ما او را ندیدیم، اما بر سر درس هر استادی که حاضر شدیم، به کرار سخن از ایشان به میان آمده و از او و حکایاتش شنیده ایم. 

     شاگردان ایشان هرگاه سخن از استاد به میان می آید، آه عمیقی از سر حسرت بر می کشند که صد حیف بیشتر قدر محضر او را ندانستند و هزار حیف که شیعه چنین ابرمردی را از دست داد. برخی از شاگردان او را اعلم علما و فقها دوران غیبت بر می شمرند.¹ دیگری خاطره شیرین روزهای پایانی سنی بودنش، رسیدن به محضر ایشان است.² آن یکی همیشه خاطرات مرحوم ایشان ورد زبانش است و یکی دیگر از مراجع بر سر درس خارج اش، وقتی بحث اش بر سر مسئله ای تمام می شود می گوید: ما مقلد آقای خویی هستیم و نظر ایشان را می پذیرد.³ و ...

     عظمت مرحوم آیت الله خویی آنقدر است که امروزه برخی از اساتید مهم و خوب سطوح عالی حوزه علمیه افتخارشان این است که شاگرد شاگردان ایشان هستند. از محضر اساتیدی خوشه چیده اند که زانوی ادب بر درس مرحوم خویی زده اند. عظمت مرحوم آقای خویی در دوران ما و طلبه های نسل ما واقعا عجیب است. آنقدر ایشان جلیل القدرند که حتی برخی از کسانی که برای خود جایگاهی داشتند و در حال و هوای شور شدید انقلابی نخستین روزهای انقلاب، در مناطق ترک نشین ایران به ایشان بی احترامی کرده اند منفورند؛ حتی با گذشت چند دهه، قبر آنان در قم بسیار سوت و کور است. حکایت عظمت و منزلت آیت الله خویی بسیار عجیب است...

_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

[1] بیان آیت الله العظمی سید صادق روحانی درباره آیت الله العظمی خویی

[2] بخشی از خاطرات دکتر تیجانی، مستبصر شیعی

[3] ار بیانات آیت الله العظمی روحانی که خودم در بحث خارجشان از ایشان شنیدم