انسان معاصر | نوشته های علی صفدری در زمینه ادیان، ملل و انسانها

     بعد از آنکه تابستان روزهای آخرش را به نمایش می گذارد و شهریور به نیمه می رسد، طبق سنت همه ساله ی حوزه های علمیه، کم کم درس ها شروع می شوند. روزهای نخستین شروع درسها، همه ساله مرا به حال و هوای روزهایی می برد که می خواستم وارد حوزه علمیه شوم و سخت سرگرم طی مراحل اداری بودم. تابستان تمام شده بود و یک ماهی هم از شروع درس ها می گذشت که تازه اقدام کرده بودم برای ورود؛ همه ی مدارس علمیه قم پر شده بودند و دیگر هیچ کدام ثبت نام نداشتند. با این اوضاع و احوال من بودم و خیال ورود به حوزه. راستش قبل از آنکه درگیر روند اداری و طی مراحل شوم، اصلا گمان نمی کردم که ورود به حوزه انقدر گرفتاری داشته باشد.

     در یکی از روزهای سال آخری که دبیرستانی بودم، در فکر مرور می کردم که برای آینده چه کنم؟! فکرم این بود که طلبه بشوم یا نه! قرآن را باز کردم که آیه چهاردهم سوره قصص آمد: «هنگامی که موسی به توانایی رسید و رشد و کمال یافت، به او حکمت و دانش دادیم و چنین نیکوکاران را پاداش می دهیم». دیگر سر از پا نمی شناختم و همواره فکر و ذکرم این بود که مرا برای سربازی امام زمان ^عج انتخاب کرده اند. چند ماهی که گذشت با پدرم بحث این بود که من طلبه شوم یانه! قرار شد ایشان بعد از نماز مغرب و عشا برایم استخاره کنند و بسیار خوب آمد. وقتی آن لحظه به طور رسمی اعلام کردم می خواهم طلبه شوم، لبخند رضایت و شادی بر چهره ایشان نشست و آنقدر دعایم کرد که هنوز مرهون آن دعاهایم.

     هنوز یادم نمی رود که چقدر نامه بازی اداری صورت گرفت تا موفق شدم از امور مدارس نامه ای بگیرم برای شرکت در درس های مدرسه. صبح زودِ یک روز پاییزی، پیراهنی سفید بر تن داشتم که برای اولین بار به کوچه پس کوچه های خیابان چارمردان آمدم. تا موفق شوم مدرسه ای که به من آدرس داده بودند را بیابم، از شدت سرما اشک از چشمانم سرازیر شده بود. سرانجام مدرسه را پیدا کردم و وقتی به دربش رسیدم، دلم پر بود از شادی و نگرانی و غربت. تا مدیر مدرسه را ببینم و نامه را به او بدهم و جوابش را بشنوم، یادم نیست چقدر طول کشید، اما خوب یادم هست که ضربان قلبم گوشهایم را داشت کر می کرد. مدیر مدرسه نامه را نگاه می کرد و مرا نگاه می کرد و این کار چند باری شد. دست آخر گفت شما فقط می توانید در کلاس های اینجا شرکت کنید؛ به شرط آنکه در امتحانات تثبیتی نمرات خوبی بیاورید و از حجره و ... خبری نیست. عمق حرفش را آن لحظه نفهمیدم.

     یادش بخیر؛ چقدر شیرین شده روزهای سخت دیروز. بالاخره با زنگ این و آن و وساطت دفتر مرحوم آیت الله العظمی فاضل لنکرانی حجره هم گرفتم. وسایلم را که همه اش یک ساک بیشتر نمی شد را جمع کردم و رفتم حجره. شب اولی که قرار شد در حجره بخوابم، برق رفت. یک طلبه اراکی که سال سومی بود و من هم حجره جدیدش محسوب می شدم هم بود؛ شروع کرد برایم از خاطراتش گفتن. برقِ رفته و خاطراتِ آن طلبه و ... همه و همه دست به دست هم داد تا دلم سخت بگیرد. از فردای آن روز درسم به طور جدی آغاز شد و همه ی تلاشم این بود که در امتحانات تثبیتی خودی نشان داده و بتوانم در مدرسه بمانم و عذرم را نخواهند. 

     یک ماهی گذشت تا موعد امتحانات تثبیتی برسد. توانسته بودم در این مدت خودم را قدری با محیط وفق بدهم و با برخی از طلاب ارتباط دوستانه ای برقرار کنم. درس های عقب مانده را قدری جبران کرده بودم و برنامه ام تقریبا منظم شده بود. صبح ها درس بود و یک ساعت هم دم غروب. ناهار را در مدرسه می دادند و بیشتر روزها از همان ناهار که حقیقتا کیفیت نامطلوبی داشت استفاده می کردیم. بعد از درس غروب، پیاده به حرم می رفتم و نماز مغرب و عشا را در حرم  پشت سر آیت الله شبیری زنجانی می خواندم. گاهی هم به نماز مدرسه فیضیه می رفتم و پشت سر مرحوم آیت الله علیپناه اشتهاری نماز می خواندم. بعد از نماز مغرب و عشا و زیارت، روبه روی حرم فلافلی می خوردم و می آمدم مدرسه. 

     وقتی نتایج امتحانات تثبیتی آمد، قلبم پر از شعف شد که بالاخره ما در این مدرسه ماندگار شدیم و چنین بود که من هم حوزوی شدم ...

     برای شناخت هر مرام و مکتبی باید به کتاب های اصلی و متون مقدس آن رجوع کرد. من هم تلاشم این بود که به دنبال شعار زیبایی که زرتشتیان می گویند: «پندار نیک؛ گفتار نیک؛ کردار نیک» باشم که با مطالعه کتب زرتشتیان رهیافتی به حقیقت بیابم؛ اما آنچه که حاصل شد، سوالاتی بود که نسبت به آیین زرتشتی برایم ایجاد نمود. اکنون این سوالات را به صورت یکجا مدون کرده ام تا شاید بزرگی از بزرگان زرتشتی و یا موبدی از موبدان آنان پاسخم را به روشنی دهد تا من هم از دریچه نگاه زرتشت بتوانم به روشنایی و نور بنگرم. البته به گمان خودم این سوالات و ابهامات و اشکالاتی که برایم به وجود آمد، نه آنکه مربوط به آیینی باشد که زرتشت پیام آور آن بود، بلکه به خاطر دست اندازی های دست اندرکاران زرتشتی در طول قرون متمادی بوده است. اکنون پس از نگارش این سوالات، منتظرم تا پاسخی منطقی و عقلانی و به دور از هرگونه تعصب مرا به حقیقت رهنمون سازد تا به حقانیت دین زرتشت پی ببرم.

علی صفدری
شهریور1392 / طهران

1 . زرتشت در کجا و کدام منطقه به دنیا آمده است؟

(ری ، سیستان ، خوارزم ، فلسطین ، بلخ و ... )

2 . میلاد زرتشت در چه سالی بوده است؟

(هفت هزار سال پیش ، 9600 سال پیش ، شش هزار سال پیش ، سه هزار و دویست سال پیش و ...)

3 . منطقه ای که زرتشت از آن مبعوث شده کجاست و در کجا فعالیت دینی داشته است؟

(شرق فلات ایران ، غرب فلات ایران ، هر دو و ...)

4 . دقیقا کدام بخش از کتاب های مقدس امروزین زرتشتی، همان کتابی است که زرتشت آورده است؟

(هنوز هیچ نظر واحدی درباره اینکه کدام قسمت از متون مقدس زرتشتی از آن زرتشت است پیدا نشده.)

5 . چگونه ممکن است کتاب مقدس زرتشت که توسط اسکندر نابود شد بیش از پنج قرن بدون کم و کاست و به دور از هرگونه تحریف در سینه ها محفوظ مانده باشد؟

(دلیلی مبتنی بر عقل و یا حداقل بنا بر یک منبع قوی زرتشتی که همه زرتشیتیان آن را قبول داشته باشند)

6 . خدایی که زرتشتی ها به آن باور دارند دقیقا چگونه است؟

(چرا که برخی محققین نام آور چه از شرق و چه از غرب زرتشت را دوگانه پرست می دانند و سخن خود را با مدارک معتبر همراه می سازند، در کنار این برخی موبدان معاصر سعی در این دارند که زرتشت را از آغار پیدایش مبتنی بر توحید معرفی کنند. حتی کسانی چون استاد پورداوود دوگانه پرستی زرتشتی را تهمت می داند، اما نتوانسته به روشنی پاسخ دهد که این سخن چگونه تهمت است. در کنار این دو قول، عده ای باور سومی دارند و آن اینکه زرتشت را طبیعت پرست می دانند.)

7 . آیا حقیقتا زرتشتیان امروز پیرو آیینی هستند که جناب زرتشت هزاران سال پیش آورده است؟

( زرتشتی پزوه برجسته و معاصر جناب ابراهیم پورداوود بیان داشته که «آیین زرتشتی دوره ساسانی از مبدأ خود بسیار دور گردید». سوال اینحاست که آیینی را که پس از چند قرن یا چند هزار سال از اصل خود بسیار دور شده، چگونه می توان به اصل آن دست یافت؟ لازمه ی سخن پورداود بی اعتباری دین زرتشتی است.)

[مزذیسنا و ادب پارسی / محمد معین / ج1 / ص 198]

8 . چگونه ادعا می شود کتاب گاتاها برای زرتشت است؟

( این ادعا در حالی است که هنوز هیچ مدرک و ماخذ یقینی و صددرصدی برای این سخن ارائه نشده است. مگر صرف قدیمی بودن یک کتاب دلیل بر نگارشش توسط جناب زرتشت است. با این حساب هر کتابی را می توانیم منسوب به وی کنیم. خواهشا جوابی که عقل و منطق آن را بپذیرد ارائه نمایید)

9 . چرا باید در آیین زرتشتی برای موبد شدن و رسیدن به مقام عالی زرتشتی حتما موبد زاده بود؟

(مگر نه این است که یکی از شرایط موبد شدن در دین زرتشت موبد زاده بودن است و اگر کسی در بالاترین مقامات علمی در دین زرتشتی قرار داشته باشد و تالیفات بسیاری در این زمینه پدید آورده باشد، تنها به خاطر آنکه موبد زاده نیست از این مقام محروم است؟ در کجای متون مقدس زرتشتی این مسئله ذکر شده است؟ مسئله این است با این وجود موبد نخستین چگونه موبد شده در حالی که خود اولین موبد بوده است؟)

10 . چرا زنان در آیین زرتشتی نمی توانند با خدای خود نیایش کنند؟

(چرا که در متون مهم زرتشتی چون «صد در نثر» آمده است که زن نیایش ندارد و به جای آن باید در شبانه روز در سه وقت نماز از شوهرش بخواهد هرکاری دارد بگوید تا انجام دهد و اگر چنین نکند او را جَه (فاحشه - بدکاره) خوانند.)

[باب 59 کتاب صد در نثر]

11 . چرا موبدان در مراسم های دینی خود، بر دهانشان پنام می بندند تا آتش آلوده نشود؟

(در حالی که عقل نمی پذیرد که آتش، آلوده به تنفس انسان شود بلکه بالعکس، آتش یکی از بهترین از بین برندگان میکروب و آلودگی است. با کدام منطق علمی این عمل سازگار است)

12 . چرا زرتشتیان در مراسم هایشان اجازه نزدیک شدن به آتش را به غیر زرتشتیان نمی دهند؟

(مگر موبدان برخلاف گفته اوستا، نجس پنداشتن سایر ادیان را انکار نمی کنند؛ پس چرا به بازدیدکنندگان غیرزرتشتی تنها اجازه تماشای آتش از پشت شیشه را می دهند؟!)

13 . چرا زرتشتیان برای اعلان زرتشتی بودن، به خودشان کمربند گشتی می بندند؟

(گفته می شود این کمربند متشکل از 72 نخ که نماد 72 سروده ی یسنا است می باشد در حالی که هیچ توجیه عقلی ندارد و از طرفی زرتشتیان 72 سروده ی یسنا را حجت نمی دانند! بلکه فقط 17 تا از این 72 را حجت می دانند.)

14 . چرا باید کسی که استخوان سفت یا خوراک داغ به سگ نگهبان گله یا نگهبان ده دهد را اعدام کرد؟

( این کردار با کدام منطق و عقل سالمی جور در می آید؟)

[وندیداد / ج 3 /  ص 1478 / فرگرد 15 /  شماره 3]

15 . مراسم شست شوی گناهکار با ادرار گاو بر اساس چه مبنایی است؟

( در کل منابع زرتشتی اهتمام ویژه ای به ادرار گاو دارد. موبد با آیین ها و تشریفاتی ویژه، طی یک دوره ی دراز که حد اقل نه شبانه روز است، باید مراسم تطهیر گناه کار را انجام دهد که بخش اصلی آن شست و شوی گناهکار با ادرار گاو است. مرده کش ها پس از حمل جنازه باید با ادرار گاو غسل مس میت انجام دهند و اگر پیدا نشد، با ادار زنان و مردانی که ازدواج با محارم انجام داده اند و در تشییع جنازه شرکت کرده اند، غسل می کنند.)

[دانشنامه ایران باستان / ج 4 / ص 1913 ـ 1914]

16 . بر اساس چه منطقی گفته می شود که اگر کسی خارپشتی را کشت باید دو هزار ضربه شلاق بخورد؟

(در کتاب وندیداد آمده که اگر کسی خارپشتی را کشت 1000 تازیانه اسب رانی و 1000 تازیانه چرمین باید بخورد. آیا مجازاتی چنین رواست؟!)

[وندیداد / ج 3 / ص 1330 / ف 13 / ش 4]

17 . بر اساس کدام معیار اگر کسی پارچه ای بر روی مرده ای بکشد باید حداقل 800 تازیانه بخورد؟

( بر اساس گفته کتاب وندیداد اگر کسی پارچه ای حتی به اندازه یک وجب بر روی مرده ای بکشد باید 400 تازیانه اسب رانی و 400 تازیانه چرمین بخورد)

[وندیداد / ج 2 / ص 872 / ف 8 / ش 23]

18 . با کدام معیار صحیح منطبق است که اگر کسی از دین زرتشتی مرتد شد باید زنده زنده پوستش کنده شود؟

( با وجود اینکه بزرگان امروزی زرتشت سعی دارند وانمود کنند که ارتداد در آیین زرتشت جایگاهی ندارد ، اما بر اساس کتاب وندیداد احکام مرتدان در آیین زرتشتیان بسیار سحت تر از سایر آیین هاست و تا جایی پیش رفته که دیگر از مجازات خارج شده و وحشیگری تلقی می شود. در دانشنامه ایران باستان آمده است: «به موجب وندیداد، کیفر بدعت گزاران و از دین برگشتگان (مرتدان) مجازاتی هولناک داشت که مجرم را زنده زنده پوست می کندند؛ چنانکه مانی را کردند و بدنش را بند بند و تکه تکه به وسیله ی متخصصان، که در سازمان و اداره ی جرایم مغان و مزدیسنان به خدمت بودند،  از هم جدا می کردند.»

[دانشنامه ایران باستان / ج 2 / ص 1243]

19 . چرا باید زن کودک مرده، ادرار گاو را با خاکستر مخلوط کرده و بخورد؟

(در «وَنْداد» می‌خوانیم: «این زن باید یک مقدار خاکستر آمیخته به شاش گاو به اندازة سه لقمه، شش لقمه، یا نُه لقمه میل کند»! (ونداد، ترجمة دکتر موسی جوان، صفحة 128)

20 . چرا زنی که حیض شده، پس از آن باید در گودال های پر از ادرار گاو غسل داده شود؟

(در فصل شانزدهم از کتاب «ونداد» چنین آمده است که: «اگر زن زرتشتی حائض شود باید در اتاق جداگانه‌ای دور از شوهرش به سر بَرَد و شوهر به هنگام غذا آوردن برای او، سه گام از وی فاصله بگیرد و پس از پاک شدن آن زن از حیض، باید سه سوراخ در زمین حفر کنند و زن را در سوراخ اوّل و دوّم با ادرار گاو و در سوراخ سوّم با آب غُسل دهند»! در ونداد نوشته است: «این زن پس از نّه شد [اگر] باز هم در خون باشد، چنین معلوم خواهد شد که دیوها در جشن و بزرگداشت خودشان، آفت خود را به این زن نازل نموده‌اند»!)

[فصل شانزدهم از کتاب وندیداد]

21 . چرا اگر کسی پیمان شکنی کرد باید نزدیکانش مجازات شوند؟

(در قسمت ششم از بند هشتم کتاب «ونداد» آمده است: «ای آفرینندة جهانِ جسمانی و ای مقدّس، بگو بدانم کسی که از عهد و پیمانِ شفاهی تخلّف نماید چه اشخاصی را گرفتار گناه خود می‌سازد؟ اهورامزدا پاسخ داد و گفت: در این صورت اقربای نزدیک متخلّف، در مدّت سیصد سال گرفتار گناه وی خواهند بود»)

22 . آیا ازدواج استقراضی توجیهی می تواند داشته باشد؟

(آنچه که درباره این نوع ازدواج در میان زرتشتیان گفته می شود چنین است: مرد بدون اجازه ی زن خود، می توانست او را به ازدواج مردی دیگر در مدتی معین در آورد. فرزندانی که به وجود می آمدند به شوهر اول تعلق داشت (هرچند از نطقه ی مرد دوم بود) و به عنوان نیروی کار و برده به این فرزندان نگاه می کردند و شوهر اول گاه آنها را می فروخت. جناب هاشم رضی در جلد نخست کتاب شرح وندیداد (ص 508 به بعد) مفصل این کردار زرتشتیان را توضیح داده است)

23 . چرا در برخی موارد گناه یک مرد زرتشتی تنها با همخوابگی دختر یا خواهرش با موبدان بخشیده می شود؟

[دانشنامه ایران باستان / هاشم رضی / ج 4 / ص 2447 و 2448  //  ترجمه و شرح وندیداد / هاشم رضی / ج 3 / ص 1434 و 1463]

24 . چرا در صورت کشتن سگی آبی باید خواهر یا دختر را به خزانه موبدان تقدیم کنی؟

[دانشنامه ایران باستان / هاشم رضی / ج 4 / ص 2447 و 2448  //  ترجمه و شرح وندیداد / هاشم رضی / ج 3 / ص 1434 و 1463]

سنت های فراموش شده / 1

از کجا می آید آوای اذان ...^*

     یکی از خصلت های خوبی که در میان ما بود و امروز تقریبا فراموش شده، این بود که هنگام اذان بسیاری از متدینین اذان می گفتند. در خانه ها، مدرسه ها، بازارها و ... وقت اذان که می شد افراد بسیاری به اذان گفتن می ایستادند. هر هفته ای که می گذشت حداقل چند بار اهل و عیال و خانواده صدای اذان را حضورا در خانه شان می شنیدند و همین انسی بود و اشتیاقی. همین سنت نیکو بود که فرزندان اذان را می آموختند؛ همانند نماز. یعنی یک کلاس درس عملی بود تا با آداب دینی آشنا شوند.

     رفته رفته این سنت پسندیده کمرنگ شده و امروزه در برخی از محلات قدیمی تنها گاهی بانگ اذان پیر روشن ضمیری شنیده می شود. با وجود آنکه در روایات بسیار بارها به اذان گویی توصیه شده است. با ساخت و سازهای غیر اصولی که گاهی در چند محله به هم پیوسته حتی یک مسجد هم وجود ندارد، دیگر صدای اذان در وقت نماز در بسیاری از نقاط شهر شنیده نمی شود و اصلا معلوم نیست که ظهر کی است و مغرب چه هنگام.

     احیا این سنت کمرنگ شده یکی از پسندیده ترین امور است. شروع کار هم همین است که هفته ای چند نوبت هنگام اذان در خانه ی خودمان و در کنار خانواده مان، وقت اذان که می شود ما هم اذان بگوییم. این اذان گفتن آثار و برکات زیادی دارد که ما از آن غافلیم. مشکلات مهمی به سبب همین کار حل خواهد شد که شاید تا به امروز بدان توجه نداشته ایم. فراموش نمی کنم که یکی از توصیه های برخی بزرگان به خانواده هایی که بچه دار نمی شدند این بود که پدر خانواده در خانه به هنگام اذان، اذان بگوید.

     یکی از راهکار هایی که سبب می شود شیطان نفوذش را در خانه مان از دست دهد همین احیا این سنت پسندیده است. در روایتی نورانی از رسول خدا ^{صل الله علیه و آله} داریم که فرمودند: «شیطان هنگامی که بانگ دعوت به نماز را می شنود، می گریزد».¹ به سبب گفتن اذان در نوبت های گوناگون هفته در خانه، شیطان را از حانه مان گریزان می کنیم.

     بسیاری از ما با وجود اینکه در مساجد حاضر می شویم اما فرصت نمی یابیم که اذان گوی مسجد شویم. با اذان گویی در خانه در کنار برکات اذان که به خانه مان سرازیر می شود و آموزش عملی به فرزندانمان، از ثواب اذان گویی نیز بهره مند می شویم. ثوابی مانند این ثواب که در روایتی از رسول خدا ^{صل الله علیه و آله} نقل شده است: «مؤذّن تا جایى که صدایش مى رسد و نگاهش کار مى کند به همان اندازه آمرزیده مى شود و هر خشک و ترى [گفته] او را تصدیق مى کند و به تعداد هر نفرى که با اذان او نماز بگزارد حسنه اى برایش منظور مى شود».²

     پس از امروز قرارمان این باشد که حداقل هفته ای دو یا سه وعده در خانه و در جمع خانواده اذان بگوییم.

 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

* یک مصرع از ابیات اقبال لاهوری

[1] میزان الحکمه / ج1 / ص118 / ح448

[2] همان / ح450