به بهانه سالگشت وفات علامه محمودی (27فروردین)
علامه محمودی ؛ مبارز میدان دفاع از اهل بیت علیم السلام
«آنچه به زندگی من ارزش می دهد، این است که خداوند محبت شریعت و اهل بیت علیهم السلام را به شکل خاصی در جان من قرار داده است؛ به طوری که اگر دفاع از مکتب نکنم گویا دچار عذاب وجدان هستم.»[1] اینها جملات مردی است که سالهای سال خودش را وقف اهل بیت کرد و تمام تلاشش را در دفاع از امیرالمومنین علیه السلام و اولاد طاهرینش صرف نمود.
سخن از علامه محمودی رحمةالله علیه است. اَبَر مردی که با هزاران سختی و تحمل مشقت، قدم به وادی طلبگی گذاشت و در این راه بسیار از خود گذشتگی ها نشان داد و طی سالها نزدیکی با علامه امینی و آقا بزرگ طهرانی، آثاری از خود بر جای گذاشت که در آسمان علم و معرفت چونان ستارگان پرفروغ می درخشند. او شیفته علی علیه السلام است و در راه مولا زحمات جان فرسایی کشیده است.
وی حدود سالهای 1302هـ .ش (1341هـ .ق / 1923م) در علامرودشت از توابع شیراز قدم به عرصه گیتی گذاشت. از همان دوران کودکی و نوجوانی شعله ی کسب علم و معرفت در جانش زبانه کشید و با هزاران مشقت خود را به دیار امیرالمومنین علیه السلام رساند و مقیم نجف شد؛ تا در کنار مولا جانش را سیراب از شراب طهوری کند که خوبان جهان آرزویش را دارند. سالها در نجف و کربلا در درس اساتید نیک دوران حاضر شد و جانش را در دریای معرفت صیقل نمود. خارج فقه و اصول را پای درس آیات عظام سیدمحمود شاهرودی، میرزا باقر زنجانی، شیخ حسین حلی، میرزا باقر حمامی، سید عبدالهادی شیرازی و سید محسن حکیم نشست. بعد از وصلت با خانواده ای ایرانی که مقیم کربلا بودند راهی کربلا شد و ادامه دروس را آنجا تحصیل نمود.
وی در شرح و توضیح روایات چنان بود که گویا علامه مجلسی سخن می گوید. زمانی که پیش از درس مرحوم آیت الله العظمی سید محمود شاهرودی مشغول مباحثه است، استاد به سخنانش گوش فرامی دهد و بعد در بالای منبر، پیش از شروع درس، استاد می فرماید: «قبل از درس شنیدم که بعضی از طلبه ها حدیث را چنان معنا می کنند که گویی علامه مجلسی معنا می کرد.»[2]
ایشان پس از اتمام فقه و اصول، مشغول نهج البلاغه شد و تمام تلاشش را صرف آن نمود. هنگامی هم که به اصرار زیاد شاگردان شروع به گفتن خارج فقه نمود بعد از چند ماه آنرا تعطیل نمود. درس خارج از اول کتاب طهارت با محوریت کتاب مرحوم حاج آقا رضا همدانی بود. وقتی علت تعطیلی درس را از ایشان جویا شدند، فرموده بودند که وقت گیر بود و مرا از کارهای مطالعاتی و پژوهشی باز می داشت. او ارزش کاری را که می کرد می دانست؛ برای همین خود را از همه ی کارها فارغ کرده بود تا به نهج البلاغه بپردازد و مستدرکی را که بر آن می نوشت را به پایان برساند. برخی از فضلا به ایشان می گفتند: خوب است رساله عملیه بنویسید و منتشر کنید تا مردم از شما تقلید کنند. پاسخ فرموده بودند: «با اینکه در خودم توان این کار را می بینم، ولی چون بحمدالله "من بهِ الکفایه" وجود دارد و از طرفی کاری را که من انجام می دهم کسی انجام نمی دهد؛ اگر آن را ترک کنم این کار زمین می ماند، از این رو حاضر نیستم وارد عرصه مرجعیت شوم.»[3]
او خود را از هر کاری بر حذر داشت و وقف امیرالمومنین علیه السلام نمود. تمام همّ و غمش شده بود نهج البلاغه و خطبه های حضرت علی علیه السلام. زمانی که مشغول کتاب "نهج السعاده" بود، گاهی برای یافتن بعضی از کتابها و مدارک مفقود شده، مانند خطبه بی نقطه حضرت امیر علیه السلام پیوسته اعلام جوایز می نمود تا شاید کسانی آن مدارک را برایش تهیه کنند و یا از محل وجود آنها به او خبر دهند.[4]
وقتی می خواهد روش پژوهش منحصر به فرد خویش را توضیح دهد چنین بیان می کند: «اسلوب من در پژوهش بر خلاف روش سایر علما - که چنانچه شواهدی می یافتند تنها در پاورقی آدرس آنرا می نوشتند - این بود که مثلا در مورد مصدر و سند نهج البلاغه هر چه می یافتم اسنتساخ می کردم و شواهد آن را در کتاب می آوردم ؛ زیرا به نظر من مطالعه کننده باید به فایده اوفی برسد و نیازی به اصل نداشته باشد؛ مخصوصا اگر اصل مخطوط باشد که احتمال تلف شدن آن می رود. همچنین من صرفا به تحقیق منقولات پرداخته ام؛ یعنی رای و ابتکار علمی کمتر به کار برده ام و چیزهایی نقل کرده ام که جُلّ آن ها مورد عقیده امامیه است، یعنی مناقب است.»[5]
ایشان 83 سال عمر نمود و در 27 فروردین 1385 در حالی دیده از جهان فرو بست که 33 عنوان از تالیفات و تحقیقاتش در 54مجلد منتشر شده بود. آثاری که تماما در فضیلت و منقبت اهل بیت علیهم السلام بود و تلاشی ستودنی که هنوز هم ناشناخته است. عظمت کارهای ایشان تا آن حد بلند است که آیت الله العظمی صافی گلپایگانی درباره ی آن چنین می فرماید: «ایشان هرکدام از کارهایشان باید جداگانه بررسی و معرفی شود. کسانی که وارد و اهل فن باشند می فهمند که این کتاب ها چقدر زحمت و تتبع و دردسر دارند. کتاب "مستدرک نهج البلاغه" و این سبک کار خیلی مفید است و باید در حوزه ترویج شود. ما باید برای آقای محمودی دومی و سومی پیدا کنیم.»[6]
علامه محمودی آثار زیادی نوشته و تحقیق نموده، اما شاهکار آثارش «نهج السعادة فی مستدرک نهج البلاغة» است که در چهارده جلد به طبع رسیده و حقیقتا موسوعه ای عظیم از کلمات گهربار امیرالمومنین علیه السلام است. در کنار این اثر سترگ، ایشان به احیا کتاب های فراموش شده ای از اهل سنت که به نقل فضایل و مناقب اهل بیت علیهم السلام پرداخته اند پرداخته است. خود در این باره می فرمایند: «سی سال قبل بنده به فکر افتاده که سیره ای برای معصومین علیهم السلام بنویسم که در مجموع مورد قبول مسلمانان باشد؛ یعنی فقط آن طور نباشد که مورد قبول اهل تشیع باشد یا فقط روایات اهل سنت؛ بلکه روایات از طرفین باشد و نوع مطالبش هم مورد قبول طرفین. اما هنگامی که مشغول کار در این زمینه شدم، پی بردم که بسیاری از کتاب ها - که لازم است در دسترس باشند و عدم دسترسی به آنها ما را به بن بست می کشاند- تحقیق نشده اند و یا اصلا چاپ نشده اند. این بود که مجبور شدم به بعضی از کتب اهل سنت که مطالبشان استوار و احادیث شان مستند است بپردازم. نمونه اش انساب الاشراف بلاذری که تمام مطالب آن سند دارد و از قرن سوم به ما رسیده و مولفش آدم با انصافی بوده و هر چه را برای او روایت کرده اند با سند و بدون پرده پوشی ذکر کرده و هیچ لحن گزنده ای هم ندارد.»[7]
محمودی تمام عمر را صرف خدمت به اهل بیت کرد و رفت. وقتی از او می پرسند در مقابل کارهایی که برای اهل بیت علیهم السلام انجام داده اید چه مزدی از این خاندان می خواهید؟ پاسخ می دهد: «هیچ طلبی ندارم؛ وظیفه ام را انجام داده ام.»
ایشان می فرماید: «من امکانات محدودی دارم و بزرگ ترین سرمایه ی کارم، شیفتگی ام نسبت به اهل بیت علیهم السلام است و چون خدا این لطف را به من فرموده، خودم را به دریا می زنم.»
عاش سعیدا و مات سعیدا.
علی صفدری
27 فروردین 1392 - قم المقدسة
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
[1] مجله کوثر / شماره14
[2] عشق و ایثار / محمد جواد محمودی / ص114
[3] همان / ص128
[4] همچنان می نویسد / ص10
[5] مصاحبه با مجله پژوهش و حوزه / شماره3 / ص65و66
[6] از سخنان آیت الله العظمی صافی گلپایگانی خطاب به هیئت برگزار کننده نکوداشت علامه محمودی در سال 1383
[7] مجله علوم حدیث / شماره 4 / ص 159 - 161
